Odczyny poszczepienne
Czy dziecko może dostać uczulenia w wyniku podania szczepionki i jak mogą wyglądać objawy niepożądane po jej podaniu?
Szczególne obawy rodziców dotyczą wystąpienia niepożądanych reakcji po szczepieniu. Niepożądane odczyny poszczepienne (NOP), w tym o charakterze reakcji alergicznych, mogą wystąpić zarówno u dzieci zdrowych jak i z alergią i mieć postać miejscową lub uogólnioną.
Do najczęstszych objawów miejscowych należą: rumień, obrzęk, bolesność, wzmożone ucieplenie w miejscu wkłucia. Niekiedy na skórze ciała może wystąpić niewielka drobnoplamista wysypka.
Spośród objawów ogólnych (gorączka, pokrzywka, uogólniona wysypka, wymioty, niepokój) najbardziej niebezpieczną reakcją alergiczną na podanie szczepionki jest wstrząs anafilaktyczny. Jest to nagła, uogólniona, zagrażająca życiu reakcja, które objawy rozwijają się w ciągu kilku minut po podaniu szczepienia; pojawia się bladość, nadmierna potliwość, spadek ciśnienia tętniczego krwi, przyśpieszenie tętna, duszność, obrzęk jamy ustnej, gardła, wymioty, utrata przytomności. Reakcja anafilaktyczna występuje bardzo rzadko, jest niemożliwa do przewidzenia, nawet jeśli kwalifikacja do szczepienia została prawidłowo przeprowadzona przez lekarza.
W przypadku wystąpienia takiej reakcji konieczna jest konsultacja specjalisty alergologa w celu identyfikacji czynnika uczulającego i ustalenia dalszego postępowania.
Częste pytanie jakie zadają rodzice brzmi: czy niepożądane odczyny po szczepieniu występują częściej u dzieci z alergią i które szczepionki niosą największe ryzyko ich wystąpienia?
Obserwacje i niektóre badania wskazują, że ostre reakcje alergiczne występujące po podaniu szczepionek częściej dotyczą dzieci z alergią i mogą być spowodowane zarówno działaniem antygenów szczepionkowych będących jej głównymi składnikami, jak i zawartych w szczepionce, składników dodatkowych. W praktyce, najczęściej występują reakcje alergiczne na substancje dodatkowe: czynniki konserwujące (antybiotyki, lateks, tiomersal, fenol), stabilizatory (żelatyna, albuminy), tzw. adjuwanty (wodorotlenek glinu, siarczan i fosforan glinu oraz składniki podłoża (komórki zarodków kurzych, fibroblasty kurze w hodowli tkankowej).
Dotyczy to również dzieci z alergią, u których najczęściej występują reakcje alergiczne po szczepionkach zawierających żelatynę, stabilizatory, antybiotyki oraz białko jaja kurzego. Chociaż ryzyko wystąpienia NOP jest kwestią indywidualnej nadwrażliwości na składniki szczepionki, to do tych, które niosą je częściej, należą szczepionki mogące zawierać śladowe ilości białka jajka kurzego. Najwyższe jego stężenie stwierdza się w szczepionce przeciw żółtej febrze.
Czy należy wykonywać badania alergologiczne ze składnikami szczepionek u dzieci z alergią, przed kwalifikacją do szczepień?
Nie istnieją rutynowe wskazania do wykonywania takich badań u dzieci z alergią. Większość dzieci z alergią ma wykonaną pełną diagnostykę alergologiczną w kierunku uczulenia na alergeny pokarmowe i wziewne w ramach poradni specjalistycznej. Wynik tych badań, nie przesądza jednak o ryzyku wystąpienia reakcji poszczepiennych i nie jest wskazaniem do rezygnacji z określonych szczepień. Dlatego bardzo ważny jest dokładnie zebrany wywiad przez lekarza kwalifikującego do szczepień pod kątem przebytych reakcji alergicznych i dotychczasowych odczynów poszczepiennych. W przypadku wystąpienia w wywiadzie ciężkiej reakcji alergicznej po uprzednim podaniu szczepionki konieczne jest wykonania badań alergologicznych ze składnikami szczepionki.
Diagnostykę stosuje się najczęściej przy podejrzeniu nadwrażliwości na szczepionki przeciwko grypie, pneumokokom, ospie wietrznej, błonicy, tężcowi, krztuścowi oraz przeciwko odrze, śwince i różyczce.
Opracowała:
dr hab. n. med. Beata Cudowska
Klinika Pediatrii, Gastroenterologii i Alergologii Dziecięcej
Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
